Jakie akty prawne regulują pracę nauczyciela?

Przepisy prawne regulujące sytuację prawną nauczyciela występują w aktach prawnych o różnej pozycji w hierarchii źródeł prawa. Podstawowym typem aktów dotyczących nauczycieli są oczywiście ustawy, takie jak Karta Nauczyciela czy ustawa o systemie oświaty. Nie mniej ważne okazują się rozporządzenia, które uzupełniają treść ustawowych regulacji. W końcu też na sytuację prawną nauczycieli wpływa szereg aktów miejscowych ustanawianych przez organy jednostek samorządu terytorialnego. Poniżej przedstawiamy najważniejsze akty pierwszego i drugiego typu, czyli ustawy i rozporządzenia. Dla ułatwienia wybrane akty zostały podzielone na następujące grupy tematyczne:

1. akty regulujące pracę nauczyciela,
2. akty prawne regulujące awans zawodowy,
3. akty regulujące pracę szkoły,
4. akty prawne regulujące pracę przedszkola.

Jakie akty prawne regulują pracę nauczyciela?

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela

Odnosi się do nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych (np. zatrudnionych w publicznych przedszkolach). W art. 6 ustawy wskazano podstawowe obowiązki nauczyciela – jest on obowiązany m.in. do wspierania każdego ucznia w rozwoju czy doskonalenia się zawodowo zgodnie z potrzebami szkoły. Akt w sposób szczegółowy określa sposób oceny pracy nauczyciela (art. 6a, 7 i 8), a także wymagania kwalifikacyjne (art. 9). Karta Nauczyciela przewiduje dwa stopnie awansu zawodowego: nauczyciela mianowanego i dyplomowanego oraz charakteryzuje przesłanki ich uzyskania (art. 9a–9w, również w odniesieniu do nauczycieli pracujących za granicą). Rozdział 4 Karty Nauczyciela (art. 10–28) dotyczy problematyki nawiązania, zmiany i rozwiązania stosunku pracy. Ustawa zawiera również przepisy określające warunki pracy i wynagrodzenie nauczycieli, w tym wskazuje, z czego powinno składać się to wynagrodzenie i jaka powinna być jego wysokość (art. 29–46). W ustawie można znaleźć zapisy dotyczące urlopów i świadczeń socjalnych (rozdział 7), finansowania dokształcania (rozdział 7a), a także ochrony zdrowia (rozdział 8), odpowiedzialności dyscyplinarnej (rozdział 10) i emerytur (rozdział 11). Na marginesie można odnotować, że ustawa dostarcza również podstawy prawnej do ustanowienia Dnia Edukacji Narodowej (art. 74).

Ustawa z dnia 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami

Reguluje kwestie związane z opieką zdrowotną uczniów, obejmującą profilaktyczną opiekę zdrowotną, promocję zdrowia oraz opiekę stomatologiczną. Przepisy ustawy odnoszą się przede wszystkim do pielęgniarek środowiska nauczania, higienistek i lekarzy dentystów sprawujących opiekę stomatologiczną nad uczniami. O nauczycielach mowa jest wyłącznie w art. 18 aktu – wskazuje on, że pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania albo higienistka szkolna współpracuje z dyrektorem szkoły, nauczycielami i pedagogiem szkolnym.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach

Dotyczy organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach i szkołach, w tym reguluje pracę nauczycieli wykonywanej w ramach tej pomocy. Jakie przepisy określają obowiązki nauczyciela w rozporządzeniu? Chodzi przede wszystkim o par. 20, który wskazuje m.in., że do zadań nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów w przedszkolu, szkole i placówce należy w szczególności:

1. rozpoznawanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów;
2. określanie mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów;
3. rozpoznawanie przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie uczniów i ich uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki;
4. podejmowanie działań sprzyjających rozwojowi kompetencji oraz potencjału uczniów w celu podnoszenia efektywności uczenia się i poprawy ich funkcjonowania;
5. współpraca z poradnią w procesie diagnostycznym i postdiagnostycznym, w szczególności w zakresie oceny funkcjonowania uczniów, barier i ograniczeń w środowisku utrudniających funkcjonowanie uczniów i ich uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki oraz efektów działań podejmowanych w celu poprawy funkcjonowania ucznia, oraz planowania dalszych działań.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli

Określa kwalifikacje potrzebne do wykonywania zawodu nauczyciela i warunki ich uzyskiwania (par. 3–30a), a także wykaz egzaminów, których zdanie uprawnia do nauczania języków obcych (załącznik). Ponadto uchyla rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli.

Jakie akty prawne regulują awans zawodowy nauczyciela?

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela

Z dniem 1.09.2022 r. wprowadzono nowe zasady awansu nauczyciela. Zgodnie z nimi nauczyciel może przejść dwa stopnie awansu: nauczyciela mianowanego i dyplomowanego. Wcześniej obowiązywały cztery stopnie – oprócz wskazanych wyróżniono również stopnie nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego. W myśl przepisów nowelizacji nauczyciel rozpoczynający pracę w szkole jest nauczycielem początkującym i spoczywa na nim obowiązek zdobycia pierwszego stopnia awansu, czyli nauczyciela mianowanego. Warunki, które należy spełnić, aby otrzymać tytuł nauczyciela mianowanego, określa art. 9b ust. 1 KN. Należą do nich:

1. spełnienie wymagań kwalifikacyjnych w zakresie stanowiska nauczyciela,
2. odbycie przygotowania do zawodu nauczyciela lub – w określonych w ustawie przypadkach – dodatkowego przygotowania do zawodu nauczyciela,
3. posiadanie co najmniej dobrej oceny pracy, a w przypadkach, o których mowa w ustawie, oceny dobrej w ostatnim roku odbywania dodatkowego przygotowania do zawodu nauczyciela,
4. uzyskanie pozytywnej opinii komisji o przeprowadzonych zajęciach,
5. zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną, podczas którego sprawdza się spełnianie przez nauczyciela wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności niezbędnych do efektywnego realizowania obowiązków nauczyciela.

Z kolei do warunków nadania nauczycielowi mianowanemu stopnia nauczyciela dyplomowanego należą (art. 9b ust. 1a):

1. spełnienie wymagań kwalifikacyjnych określonych w ustawie,
2. przepracowanie w szkole okresu w wymiarze określonym w ustawie (art. 9ca ust. 6 albo 7), a w przypadku nieuzyskania akceptacji komisji kwalifikacyjnej – także dodatkowego okresu 9-miesięcznego (art. 9g ust. 8),
3. posiadanie co najmniej bardzo dobrej oceny pracy uzyskanej w ostatnim roku pracy przed złożeniem wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego,
4. uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej, która na podstawie dokonanej analizy dorobku zawodowego nauczyciela i przeprowadzonej rozmowy sprawdza spełnianie przez nauczyciela wymagań dotyczących realizowania zadań lub podejmowania działań na rzecz oświaty oraz ich efektów.

Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 września 2022 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli

Jak głosi par. 1, rozporządzenie określa:

1. sposób odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela;
2. tryb działania komisji, o której mowa w ustawie Karta Nauczyciela (np. art. 9fa ust. 5), powołanej przez dyrektora szkoły w celu oceny zajęć prowadzonych przez nauczyciela;
3. wzór opinii o przeprowadzonych zajęciach, o której mowa w art. 9fa ust. 8 ustawy (załącznik 1);
4. rodzaj dokumentacji załączanej do wniosku o podjęcie postępowania egzaminacyjnego lub postępowania kwalifikacyjnego;
5. zakres wymagań, o których mowa w art. 9b ust. 1 pkt 5 i ust. 1a pkt 4 ustawy;
6. tryb działania komisji egzaminacyjnych i komisji kwalifikacyjnych;
7. wzory zaświadczeń o zdaniu egzaminu przed komisją egzaminacyjną lub uzyskaniu akceptacji komisji kwalifikacyjnej oraz wzory aktów nadania stopni awansu zawodowego.

​Jakie dokumenty regulują pracę szkoły?

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe

Reguluje niektóre zagadnienia związane z funkcjonowaniem systemu oświaty w RP. Wskazuje w szczególności, jakie zadania powinien realizować system oświaty (art. 1), co wchodzi w jego skład (art. 2) oraz jakie instytucje są obowiązane do wspierania go (art. 3). W myśl przepisów podstawowymi jednostkami systemu oświaty są szkoły (ustawa wymienia kilka ich rodzajów). Zarządzaniu nimi poświęcony jest rozdział 3 aktu (art. 46–74). Przepisy w nim zawarte m.in. identyfikują działania podejmowane w celu stworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, a także zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju. Określają one ponadto zadania i kompetencje kuratora oświaty oraz sposób jego powołania. Prawo oświatowe reguluje także organizację kształcenia, wychowania i opieki w szkołach, w tym wyznacza przesłanki, od spełnienia których zależy możliwość założenia szkoły oraz wskazuje okoliczności, w których szkoła może zostać zlikwidowana (rozdział 5).

Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych

Reguluje zagadnienia, takie jak: finansowanie szkół (rozdział 3), wyposażenie szkół w podręczniki, materiały edukacyjne i materiały ćwiczeniowe (rozdział 7), a także finansowanie świadczeń pomocy materialnej, o której mowa w ustawie o systemie oświaty (rozdział 8).

Ustawa z dnia 7 września 1991 o systemie oświaty

Reguluje niektóre kwestie prawne związane z systemem oświaty, w szczególności kwestie dotyczące: systemu egzaminów zewnętrznych (rozdział 1), programów nauczania i podręczników (rozdział 3), zasad oceniania, promowania i klasyfikowania uczniów w szkołach publicznych (rozdział 3a), a także pomocy materialnej dla uczniów (rozdział 8a). Wiele spośród przepisów ustawy zostało uchylonych. Przyczyny tego stanu rzeczy należy upatrywać w tym, że obecnie większą część materii prawnej związanej z oświatą reguluje Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe oraz Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych. Innymi słowy, wskazane akty przejęły zadania pełnione wcześniej przez ustawę o systemie oświaty.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r.

w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. 2020, poz. 493 ze zmianami)

Określa sposób realizacji zadań poszczególnych jednostek oświaty (przede wszystkim szkół) w zakresie wykorzystania metod i technik kształcenia na odległość. W szczególności wskazuje obowiązki dyrektora jednostki (par. 1) oraz ustala zasady prowadzenia zajęć w trybie zdalnym (par. 2 i in.).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 sierpnia 2014 r.

w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji

Określa sposób, w jaki jednostki oświaty powinny prowadzić dokumentację przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej, a ponadto wskazuje rodzaje tej dokumentacji. Poszczególne paragrafy rozporządzenia odnoszą się do jednostek oświaty danego typu, np. szkół podstawowych (par. 3) czy specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych (par. 5).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r.

w sprawie wymagań wobec szkół i placówek

Określa w odniesieniu do różnych typów szkół wymagania dotyczące realizacji niezbędnych działań, podejmowanych w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej, zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, podnoszenia jakości pracy szkoły lub placówki i jej rozwoju organizacyjnego (art. 44 ustawy Prawo oświatowe). Wymagania stawiane szkołom zostały określone w specjalnej tabeli będącej załącznikiem do rozporządzenia (pkt II tabeli).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r.

w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej

Określa podstawę programową dla szkoły podstawowej (załącznik 2), szkoły podstawowej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym (załącznik 3), branżowej szkoły I stopnia (załącznik nr 4), szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy (załącznik nr 5), szkoły policealnej (załącznik nr 6).

Jakie dokumenty regulują pracę przedszkola?

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe

Oprócz przepisów odnoszących się do szkół ustawa zawiera również przepisy o funkcjonowaniu przedszkoli. Kluczowy w tym kontekście okazuje się art. 4 pkt 1, który głosi, że ilekroć w ustawie jest mowa o szkole (bez bliższego określenia), należy przez to rozumieć także przedszkole. Ponadto w akcie znaleźć można przepisy, które wprost odnoszą się do przedszkoli, np. przepisy zawarte w rozdziale 2 aktu (Wychowanie przedszkolne, obowiązek szkolny i obowiązek nauki) oraz rozdziale 6 (Przyjmowanie do publicznych przedszkoli, publicznych innych form wychowania przedszkolnego, publicznych szkół i publicznych placówek).

Ustawa z dnia 7 września 1991 o systemie oświaty

Podobnie jak w przypadku ustawy Prawo oświatowe, omawiany akt zawiera zapis głoszący, że ilekroć w dalszych przepisach jest mowa bez bliższego określenia o szkole, należy przez to rozumieć także przedszkole (art. 3 pkt 1). Oznacza to, że zawarte w ustawie przepisy odnoszące się do szkół należy stosować również do przedszkoli.

Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych

W ustawie znaleźć można szereg regulacji odnoszących się do funkcjonowania przedszkoli. W szczególności określają ona zasady ich finansowania (rozdział 3), w tym wysokość dotacji dla niepublicznych i publicznych ośrodków wychowania przedszkolnego (zob. np. art. 21). W rozdziale 4 ustawy znaleźć można przepisy dotyczące rozliczeń między jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie udzielanych dotacji. Z kolei rozdział 5 przewiduje zasady ustalania opłat za korzystanie z wychowania przedszkolnego. Istotny z perspektywy przedszkoli jest również rozdział 6, który reguluje zagadnienie dotacji celowych udzielanych przedszkolom w celu dofinansowania bieżących zadań w zakresie wychowania przedszkolnego.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r.

w sprawie wymagań wobec szkół i placówek

Wymagania stawiane przedszkolom zostały określone w pkt I tabeli, będącej załącznikiem do rozporządzenia. Dotyczą one m.in.: procesów wspomagania rozwoju i edukacji dzieci w sposób sprzyjający uczeniu się, nabywania przez dzieci wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej, współpracy rodziców z przedszkolem, współpracy przedszkola ze środowiskiem lokalnym na rzecz wzajemnego rozwoju.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 sierpnia 2014 r.

w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji

Sposób dokumentacji pracy wychowawczo-dydaktycznej w przedszkolu określa w szczególności par. 2 rozporządzenia. Wskazuje on na przykład, że przedszkole prowadzi dla każdego oddziału dziennik zajęć przedszkola, w którym dokumentuje się przebieg pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi w danym roku szkolnym.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r.

w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego została określona w załączniku nr 1 do rozporządzenia. W załączniku wskazano zadania przedszkola (np. tworzenie warunków umożliwiających dzieciom swobodny rozwój, zabawę i odpoczynek w poczuciu bezpieczeństw), określono, co powinno osiągnąć dziecko w trakcie edukacji przedszkolnej, a także zidentyfikowano warunki i sposób realizacji wymienionych zadań.

Wymienione w artykule akty prawne (uzupełniane przez akty miejscowe, ustanawiane przez organy jednostek samorządu terytorialnego) regulują pracę nauczycieli oraz wychowawców przedszkolnych.